Collège Francais de Nhatrang. Ngôi trường yêu dấu của tôi. Ngôi trường của những ngày thơ và tuổi mới lớn. Tôi trở về Việt Nam hai lần. Lần nào tôi cũng không quên đi lại con đường biển dẫn đến trường cũ. Và lần nào tôi cũng mang tâm trạng thẩn thờ nuối tiếc, một cảm giác như đánh mất một cái gì rất quí giá mà sẽ không bao giờ còn tìm lại được. Tôi đứng sát cổng trường, hai tay nắm chặt song cửa, mặt áp vào giữa hai song sắt nhìn không chớp mắt vào ngôi trường cũ thương yêu.

Tôi để mặc hồn tôi lướt qua khung cửa và lang thang trên con đường đã mòn với những dấu giày nhỏ bé lăng xăng lanh lẹn bước vào cổng trường. Tiếng chào "Bonjour Monsieur" lấn lướt nhau chào Mr. Surveillant. Sân trường náo động với những tiếng líu lo của những cô cậu bé xíu của các lớp tiểu học. Từng nhóm tụ họp và những trò chơi bắt đầu: rượt bắt, nhảy dây, cò cò, năm mười, u mọi, ô làng, chơi thẻ, dải gianh...Những chiếc áo đầm đủ màu đủ sắc bay lượn đó đây. Những tiếng cười nức nẻ ngây thơ của một giây phút vô tư...À, chuông reng rồi đấy. Các cô cậu bé vội vàng chạy đến xếp hàng để vào lớp. Từng lớp xếp hàng hai ngay ngắn im lặng bước về phòng học của mình. Dãy phòng của các lớp 9e, 8e, và 7e nằm cạnh văn phòng của Surveillant; các cô cậu ra vào trong giờ học phải đi nhẹ bước đấy vì không ai muốn đối mặt với Surveillant cả...Sau khi thầy cô điểm danh xong là một ngày học tập bắt đầu. Tiếng những trang sách lật vội vàng, tiếng những quyển vở mở ra, tiếng bút lá tre lá bầu chấm vào hủ mực trên bàn. Tiếng xì xào nhè nhẹ của cô cậu ngồi bàn cuối trong lớp, tiếng cây thước gỗ dài đập mạnh lên bàn thầy làm cả lớp giật mình im phăng phắc. Tiếng thầy cô giảng bài giọng ngọt ngào trầm bỗng. Tấm bảng đen vẫn còn dấu những bài toán cộng trừ nhân chia, những giòng chữ conjugaison, dictée, récitation, grammaire...bột phấn trắng còn rải rác lấm tấm dưới sàn...Chuông reng! Giờ chơi tới rồi. Đi nhanh nhanh xuống sân chơi. Những bài học bỏ quên lại lớp...

Xuống ba bậc cấp bước vào lứa tuổi vừa lớn của lớp 6e, 5e, 4e. Cửa lớp nhìn ra một rừng phi lao, dưới các gốc cây lá phủ dầy như tấm thảm màu nâu. Sau những cơn mưa, dẫm lên tấm thảm ươn ướt thơm mùi lá úa, đi tìm những nụ nấm trắng, chen chúc từng đám trông giống như những ngôi nhà của các chú Schtroumpf. Ngôi làng vắng tanh, chắc các chú đang vào rừng làm củi. Cô bé ngồi dựa gốc cây ôn lại bài récitation "Le Semeur" trong khi chờ các chú tí hon màu xanh nước biển trở về làng...Phía bên kia tường của phòng học là khuôn cửa sổ lớn nhìn ra một bức tường gạch phủ rêu xanh. Mỗi ngày khi ánh nắng rọi xuống bức tường, màn rêu xanh mướt như nhung đẫm ánh vàng long lanh của những giọt sương còn đọng lại trong đêm. Bao nhiêu giấy mực ghi vội vàng những lời thơ vương vấn tường rêu ấy. Bao nhiêu lần thầy cô phải đánh thức cô bé học trò lơ đãng học hành mê mải ngắm rêu xanh ôm ấp nắng vàng. Bên kia bức tường là gì nhỉ. Cô bé, tay chống cằm, chỉ tự hỏi thầm nhưng không bao giờ muốn biết câu trả lời. Bức tường khép kín huyền thoại của những câu chuyện tình lãng mạn, như Jane Eyre và Mr. Rochester với bà vợ điên nhốt trong căn phòng bí mật...

Ôi, những buổi sáng chủ nhật buồn khi phải đi consigne. Các cô cậu, thường là cậu nhiều hơn cô và cũng thường là những gương mặt quen thuộc, ngồi chống cằm hay mặt áp trên bàn, nhìn ra ngoài khoản sân vắng bên hông lớp với đôi mắt còn ngái ngủ, trong đầu chỉ mong trưa đến nhanh nhanh để được thoát tù và ước sao năm học mau chấm dứt...Cuối năm học đến, khoản sân trống đó nhộn nhịp tưng bừng với những lễ phát phần thưởng và những chương trình ca nhạc của các lớp. Những âm điệu hợp ca "Ca Dao Mẹ" vẫn còn ngân vang sầu muộn; những tà áo dài trắng thướt tha trong điệu múa "Mưa Sàigòn, Mưa Hà Nội"; cánh áo hồng và áo xanh dương của y phục Tàu ngày xưa vẫn còn xoay vần lả lướt kể chuyện tình "Cánh Hồng Trung Quốc"... Những ánh đèn soi sáng các tài tử đang trình diễn trong bóng tối mờ ảo của sân khấu. Préau tạm thời trở thành hậu trường dành cho các cô lăng xăng vội vàng trang điểm và thay đổi y phục. Và những tiếng thở dài buồn man mác khi tiếng nhạc chấm dứt chương trình trổi lên. Ngày cuối cùng của năm học đã tàn để bắt đầu ba tháng hè được ngủ trễ và dậy trễ. Mỗi ngày hè lười biếng nằm phơi nắng trên bãi cát trắng nóng hổi hay bơi lặn trong giòng nước mát biển cả trong xanh...

Ôi! Tuổi học trò! và Thời gian!

Mắt đã nhăn, lệ chảy đôi hàng

Ta ghi lại vài dòng thương nhớ

Bóng trường xưa nay đã hoang tàn. 

Vivienne Lieu

L'ombre de mon école d'antan

Collège Français de Nhatrang. Mon école bien-aimée. 

Celle de mon enfance et de mes vertes années.

Deux fois, au Viet Nam, je suis rentrée.

A chaque fois, je n’ai pas manqué de longer 

L’avenue de la plage menant à mon ancien lycée

Et à chaque visite, même état d’âme retrouvé

Chère hébétude: Que des regrets! 

Quelque chose de très précieux comme égarée

Qu’on ne pourrait jamais retrouver! 

Me voilà contre la grille, mains dessus, agrippée. 

Entre deux barres métalliques du portail, la figure collée. 

Sur ce vieux bâtiment, le regard fixé.

Libre à mon âme de vagabonder:

Une fois la porte dépassée

Suivant le chemin, tout usé

Par ces traces de petits souliers.

Des pas agiles, empressés, à l’entrée.

Des « Bonjour Monsieur » allègrement lancés 

Au passage, à Mr le Surveillant pour le saluer.

La cour de récréation déjà animée

Gazouillements des tout-petits écoliers

Côté classes primaires: Des groupes de jeux formés

Course poursuite, marelle, Awalé, corde à sauter...

Ca et là, des robes aux couleurs vives déployées 

Eclats de rire innocents L’insouciance dévoilée

Le temps d’une minute écoulée

Tiens, ça a sonné …

Tout ce petit monde vite en rangées

En classe: Déjà l’heure de rentrer

Des queues en double rangs: Silencieux défilé.

Attention, bureau du Surveillant! Elèves des classes à côté

9è, 8è et 7è: Sur la pointe des pieds, marchez

Pas de nez à nez avec ce monsieur, à tout prix éviter!…

Après l’appel, une journée d’études peut démarrer

Dans le frou-frou des pages en hâte feuilletées

Le froissement des pages de cahiers ouverts

Le choc de stylos plumes trempés dans les encriers

Le chuchotement de ceux ou de celles des dernières rangées

Le bruit sourd de la règle du maître contre le bureau, à faire sursauter

Toute une classe, dans un épais silence plongée.

La voix chaude des professeurs tantôt basse tantôt élevée.

Au tableau noir, des traces oubliées

Opérations de mathématiques, écritures non effacées

Conjugaison, récitation, grammaire, dictée…

Traînées de poussière de craie blanche sur le plancher...

Ca y est, la cloche retentit! L’heure de la récré!

Vite vite … Dans la cour. Leçons en classe abandonnées…

Trois marches plus bas, 6è, 5è, 4è: L'adolescence - l'âge de la puberté

De la classe, on aperçoit une forêt de filaos élancés

A leurs pieds, des feuilles en un tapis épais amassées

Après les ondées, foulant ce paillasson mouillé

Au parfum de feuilles mortes écrasées

Des champignons blancs recherchés

Poussant comme les mini maisons des Schtroumpfs, serrées

Village à cette heure déserté 

Eux-mêmes encore au bois, sans doute par des fagots occupés.

La fillette contre l’arbre adossée

Attendant le retour des bonhommes bleus: Aux aguets

La récitation « Le Semeur » à réviser...

De l’autre côté du mur, une grande baie vitrée

S’ouvrant sur un mur tout de mousse verte tapissé.

Chaque matin, ce mur, une fois sous le soleil baigné

Sa mousse de velours miroitant de gouttelettes de rosée...

Combien de poèmes vite faits: De cet attachement, inspirés!

Maintes fois les professeurs ont dû la réveiller

Cette collégienne distraite: Dans cette passion entraînée 

Le rêve d’étreinte de la mousse avec les rayons dorés. 

Menton sur les mains posé,

Elle s’est questionnée:

« Il y a quoi de l’autre côté? »

Sans vouloir connaître la réponse en vérité.

Derrière ce mur, des histoires d'amour bien abritées 

Romantique, celle de Jane Eyre et de Mr Rochester, l'adoré

Celui dont la femme se trouvait enfermée

A cause de sa folie, en secret.

Ô tristes matinées de Dimanche pour ceux consignés

Les jeunes gens, le plus souvent des habitués

Plus nombreux que les demoiselles, une vérité!

Assis là, face contre la table ou menton appuyé

Le regard vers la cour déserte, sur le côté

L’air endormi, guettant midi pour être libérés

Espérant l’année scolaire vite passée…

Fin de l’année, cette même cour follement excitée

Cérémonie de distribution des prix à organiser

Gala par les classes, en soirée.

En chorale, ces airs populaires chantés

« Ca Dao Mẹ » écho d’une certaine morosité

« Mưa Sài Gòn, Mưa Hà Nội »: De gracieuses tuniques blanches en ballet

En costumes traditionnels, « Rose de Chine » sur scène racontée…

Ces artistes d’un soir par des spots éclairés

Dans le clair obscur de la scène improvisée

Le préau, coulisses provisoires, espace réservé

Salon de maquillage et d’habillage - Filles en exclusivité.

Et ces soupirs de regret

Quand par la musique la fin du programme annoncée.

Dernier jour de classe de l’année.

Début de trois mois de vacances, de grasses matinées…

Des journées de farniente à se faire bronzer

Sur une plage de sable blanc tout l’été

Ou dans les eaux bleues avec joie plonger…

Ô le temps des écoliers! Ô le temps passé!

Des larmes aux yeux déjà tout ridés

Et voici quelques tendres pensées

Mon ancienne école n’est plus que ruines: Quelle triste réalité!

Traduction Nguyễn Thị Minh Châu